Son krizin perde arkası; Sadr’ın çekilmesine neden olan din adamı

Irak’ta 10 Ekim 2021’deki Parlamento seçimlerinde zaferle ayrılan Şii Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr'a bağlı grup, 329 sandalyeli Parlamentoda 73 sandalye kazandı.

Hükumet kurma görevi önceliği alan Sadr Grubu, 60’tan fazla sandalyesi bulunan Sünni Egemenlik Koalisyonu ve 31 milletvekili kazanan Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ile "Vatanı Kurtarma" isimli üçlü ittifak kurdu ve hükumet kurmak için anlaştı.

Hükumetin kurulabilmesi için öncelikle cumhurbaşkanı seçilmesi gerekiyordu.

Süreç tıkandı

Ancak İran’a yakın Şii çatı kuruluşu Koordinasyon Çerçevesi ile Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (KYB) karşı çıkması ile Parlamentoda cumhurbaşkanı seçimi için düzenlenen oturumda, yeterli sayıya ulaşılmadı ve hükumet kurma süreci de zora girdi.

Mukteda es-Sadr, ramazan ayı başında Koordinasyon Çerçevesi'ne hükümeti kurması için 45 günlük süre tanıdığını açıkladı.

Sadr Grubu milletvekilleri Şii liderin çağrısı üzerine Haziran ayında Parlamentoya dilekçelerini sunarak istifa etti.

Hükumet kurma önceliğini devralan Koordinasyon Çerçevesi, 25 Temmuz'da başbakan adayı olarak eski Çalışma ve Sosyal İşler Bakanı Muhammed Şiya Sudani'yi seçtiğini duyurdu.

Sadr yanlıları, Sudani’yi protesto etmek amacıyla 30 Temmuz günü başkent Bağdat’ta Yeşil Bölge’ye girerek Parlamento binasını bastı ve burada oturma eylemi başlattı.

Mukteda es-Sadr, “yolsuzlukla” suçladığı Koordinasyon Çerçevesi’ni katiyen desteklemeyeceğini, geçmişte Irak siyasetinde rol alan şahısların geri çekilmesini istediklerini defalarca yineledi.  

Son olarak 27 Ağustos’ta Iraklı siyasi partilere üç günlük bir ültimatom veren Sadr, 2003'ten beri hükümette yer alanların çekilmesi halinde 72 saat içiresinde anlaşma imzalayacağını söyledi.

Siyasetten çekilme kararı

Bağdat başta olmak üzere, bir çok kentte şiddet olaylarına neden olan gelişmelerin öncesinde Şii din adamı Sadr dün siyasetten çekildiğini açıkladı.

Twitter’dan yazılı bir açıklama paylaşan Sadr, hiç bir zaman liderlik ve dini otorite olma iddiasına bulunmadığını belirterek, "Siyasi işleri bıraktığımı ve siyasetten tamamen çekildiğimi ilan ediyorum. Babamın mezarı, tarihi eser kurumuyla Sadr ailesinin müzesi hariç tüm kurumları kapatma kararı aldım" ifadesini kullandı.

Ayetullah Kazım el-Hairi ismine vurgu

Sadr açıklamasında, İran'ın Kum kentinde ikamet eden ve önceki gün "mercilik görevine son verdiğini" duyuran Sadr Hareketinin manevi isimlerinden Iraklı Şii dini mercilerden Ayetullah Kazım Hüseyin el-Hairi'yi de eleştirdi.

Mukteda es-Sadr, İran’ı işaret ederek, Hairi'nin mercilikten çekilme kararını kendi iradesiyle almadığın savundu.

Dolayısıyla Sadr'ın siyasetten tamamen çekilmesinin arkasında yatan asıl sebebin, Şii ruhani lider Ayetullah Kazım el Hairi'nin görevden ayrılması olabileceği belirtiliyor.

Hairi’nin istifası

Şii otorite el Hairi, Pazar günü beklenmedik şekilde sağlık sorunlarını gerekçe göstererek dini otorite olarak görevden ayrılacağını açıkladı.

Ayetullah Kazım el Hairi ayrıca, “Bütün müminlerin İslam İnkılabı'nın yüce lideri büyük Ayetullah Seyyid Ali Hamaney'e) itaat etmesi gerekir” diyerek, destekçilerine Irak'ın Şiiler için kutsal olan Necef kentindeki Şii merkezi yerine, İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e bağlı kalmaları çağrısında bulundu.

Sadr başından beri İran yanlısı taraflarla uzlaşmaya karşı çıktı. Ancak kendisine en yakın ismin böyle bir adım atarak kararlarını eleştirmesi Şii lider için meşruiyet krizine neden olacağı için darbe olarak nitelendiriliyor.

Şii dini otorite Muhammed Bakır es-Sadr'ın talebesi olan el Hairi, babasının vefatından sonra Mukteda es-Sadr'ı Irak'taki temsilcisi atamış ve ona bir meşruiyet kazandırmıştı. Ancak Şii din adamıyla kısa bir süre sonra ilişkisini kesmişti.

El Hairi kimdir?

Ayetullah Kazım Hüseyin el Hairi 1938’de Kerbela’da doğdu.

Irak rejimlerine karşı kurulan Şii El Dava Partisi'nin üst düzey liderlerinden biri olan el Hairi, 1970'lerde sürgüne yollandı. El Hairi daha sonra İran'a taşındı ve Kum şehrine yerleşti.

Mukteda es-Sar'ın kayınpederi olan Şii lider Muhammed Bakır es-Sadr'ın öğrencisi ve halefi olarak kabul edilen el-Hairi, İran'da ikamet ettiği için bu pozisyonu tam üstlenemedi.

Ancak Sadr'a hukuk meselelerinde danışman olarak hizmet etmeyi de ihmal etmedi.

El-Hairi, ABD’ye karşı fetvalar yayınladı. Bu nedenle Mukteda es-Sadr'ı, “Amerikan karşıtlığı kisvesi altında Şii düzeni ve Necef'teki hiyerarşiyi zayıflattığı” gerekçesi ile açıkça eleştirdi.

Ayetullah Kazım Hüseyin el-Hairi, tarihte dini mercilik görevinden ayrılan ilk kişidir. /Rudaw