İran'da protestolar şiddetlenecek: Benzinden sonra elektrik ve suya zam hazırlığı

İran hükümetinin benzin fiyatlarına zam yapmasının ardından şimdi de su ve elektriğe zam yaparak halkın yükünü daha da ağırlaştırması bekleniyor. Uzmanlar, benzin fiyatlarının arttırılmasında halkın gösterdiği tepkilerden dolayı İran hükümetinin yeni zamları planlı bir program çerçevesinde yapacağını belirtiyor.

İran ve Rojhılat’ta benzin zamlarına karşı yapılan gösteri ve protestolar, önceki protestolarla kıyaslandığında üç katı kadar büyüklüğünde gerçekleşti. Resmi verilere göre, gösteriler İran ve Rojhılat’taki 28 il ve 100’den fazla ilçe ve beldeye yayıldı.

Devamlı bir şekilde benzin zamlarından elde edilecek gelirin tekrar halkın cebine gireceğinin garantisini veren Tahran yönetimi, halkın aniden böyle bir tepki vereceğini ve gösterilerin büyüyeceğini beklemiyordu. Polis, asker ve istihbarat üyeleri böyle sert bir tepki beklemedikleri için başından beri göstericilere karşı çok sert müdahalelerde bulundu.

Rojhılat’ın farklı kentlerinde de benzin zammına karşı yapılan gösteriler de ilk kurşun Meriwan ve Cıwanro’daki halka sıkıldı.  Uluslararası Af Örgütü (Amnesty) verilerine göre, gösterilerde sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte en az 163 kişi hayatını kaybetti. Resmi olmayan rakamlara göre ise gösterilerde 300 kişi yaşamını yitirdi. İran yargısı resmi verilerinde göre 7000 göstericide tutuklandı. Ancak halk devletin verilerine güvenmiyor.

Rojhılat’ta 50’ye yakın kişi öldürüldü

İnsan Hakları Örgütü Hengaw’ın verilerine göre Rojhılat’ta 15’den fazla kentte düzenlenen gösterilerde yaklaşık 50 kişi öldürüldü, 2500 kişi tutuklandı. Yaralananların sayısı ise tam olarak bilinmiyor. Çünkü gösterilerde yaralanan bir çok kişi tutuklanma korkusu ile hastanelere başvurmayarak evde tedavi oldu.

İran güvenlik güçleri, Rojhılat’ın Meriwan ve Cıwanro kentlerinde yaralıları gözaltına almak için ev ev arama yapmaya başladı. Sadece Kırmaşan’da 34 gösterici emniyet güçleri tarafından direk hedef alınarak öldürüldü. Kırmaşan’da 1230 kişi de gözaltına alındı. Sine’de ise 8’i Meriwan’da olmak üzere 16 kişi hayatını kaybetti. Sine merkezdeki iki kişinin emniyet güçleri tarafından öldürülmesi belge ile ispatlandı. Hengaw İnsan Hakları Örgütü’ne göre, Sine’de 1000’den fazla kişi tutuklandı. Ancak İran hükümet yetkilileri şu ana kadar gösterilerde öldürülülenlere ilişkin sessiz kalmayı tercih etti. Sadece Fars News Ajansı bir haberinde gösterilerde hayatını kaybedenlerin sayısının 2017 yılının kışında düzenlenen gösterilerde hayatını kaybedenlerden daha fazla olduğunu belirtti. 2017 yılındaki gösterilerde 25 kişi hayatını kaybetmişti.

Yoksullar nüfusun yüzde 80’ini oluşturuyor

Resmi ve resmi olmayan raporlara göre, gösterilere çoğunlukla yoksulluk sınırında yaşayan halk tabakası katıldı. Yoksulluk sınırındaki halkın her geçen gün ekonomik durumu daha da kötüleşiyor ve kendi deyimleriyle “sofraları küçülüyor”. Yıllar geçtikçe yoksullaşan toplumun bu tabakası İran ve Rojhılat’taki 83 milyon halkın yüzde 80’ini oluşturuyor.

Rûdaw’a konuşan Sine’den bir sosyolog, “Göstericiler İran’ın istikrarsız ekonomisine karşı seslerini yükseltti. İslam Cumhuriyeti’nin halkın sorunlarını çözeceğine dair umutları kalmamış. Çünkü sorunları çözecek pozisyonda olabilseydi şu ana kadar bu yönde küçük bir adım atmış olurdu” dedi.

Yayınlanan raporlara göre, büyük kentlerin kenar mahalleleri ve ekonomik ve toplumsal sorunların fazla olduğu iller gösterilerin ana merkezi oldu.

“İslam Cumhuriyeti’nin temelleri sarsıldı”

Rûdaw’a konuşan isminin açıklanmasını istemeyen siyasi bir aktivist, “Bu seferki gösterilerin öncekilerden farkı özellikle Tahran, Şiraz, Meşhed ve İsfahan gibi büyük kentlerin kenar mahallelerinde yaşayan ve İslam Cumhuriyeti’nin ‘Mustazaflar’ olarak adlandırdığı hükümetin temelini oluşturan yoksul halkın sokaklara çıkarak yoksulluk, işsizlik ve ekonomik istikrarsızlık karşısında seslerini yükseltmeleri oldu. Başka bir deyişle bu kez İslam Cumhuriyeti’nin temelleri sarsıldı” değerlendirmesinde bulundu.

Bir kaç yıldır Amerika’nın ekonomik yaptırımlarına maruz kalan İran hükümetinin petrol satışları ciddi oranda azaldı ve ülkeyi idare etme yeterliliğini kaybetmeye başladı. İran dış gelirleri son 10 yılın en düşük seviyesine düştü. İran hükümeti, benzin, doğal gaz, su ve elektrik gibi enerji kaynaklarına zam yaparak bütçede oluşan açığı halka yükleyerek kapatmak istiyor. Bu amaçla geçen yıllarda bazen açık bir şekilde bazen de hiçbir açıklama yapmayarak gizli bir şekilde enerji kaynaklarına zam yaptı. Şu anda da önümüzdeki yıl su ve elektriğe zam yapılması gündemde.

Siyasi yorumcular, İslam Cumhuriyeti’nin benzin zamlarının ardından ortaya çıkan durumdan edindiği tecrübe ile enerji kaynaklarına açık bir şekilde zam yapmayacağını belirtiyor. Halkın protestolarından edindiği tecrübe ile zam yapması durumunda bunu planlı bir program şeklinde yapacağını söylüyorlar.

Rûdaw’a konuşan Rojhılat’tan güvenlik gerekçesiyle isminin verilmesini istemeyen bir siyasi yorumcu, “Yoksul halk artık zulüm ve zorbalığı karşı tahammülü kalmamış. Onlara göre böyle bir durumun tekrarlanması halinde elinde hiçbir şey kalmayan yoksul halk bir iki gün içinde öldürülerek kolay kolay evine dönmeyecek. Çünkü halkı artık gösterilerden bir sonuç almaları gerektiğine inanıyor” dedi.

Siyasi yorumcu, böyle bir durumun tekrarlanması durumunda yoksul halkın kendilerini savunmak için askeri karargahlara saldırarak silahlara el koyabileceğini ve gelişmelerin kolay kolay kontrol edilemeyeceğini ifade etti.