Hayır, Kürdistan "başarısız bir devlet" olmayacak!

SETH J. FRANTZMAN

Bağımsız Kürdistan devletinin "başarısız bir devlet" olacağını iddia eden bir yazı dolaşıyor. Yazı, Newsweek, eKurd Daily ve American Enterprise Institute adlı internet sitelerinde yayınlandı. Makale, haklı olarak, Kürtlerin "bağımsız olmaya hakları olduğu"nu belirtiyor. Ancak, Kürt bağımsızlığının bölgeyi daha istikrarlı bir hale getirmeyeceği iddiasında bulunuyor. Yazar, [Micheal Rubin], Güney Sudan, Kosova ve Doğu Timor gibi bağımsızlığını elde eden diğer ülkelerin başarısızlıklarına işaret ediyor. Komşu ülkelerle olan su sorununun hayalkırıcı sonuçlarını olacağını öne sürüyor. İlaveten, yeni devletin sınır anlaşmazlıkları "onyıllarca devam edecek gibi görünüyor." Yazı, "yolsuzluk ve akraba kayırmacılığı"nın petrol ekonomisine zarar vereceğini ve Kürtlerin Irak vatandaşlığını kaybedeceğini savunuyor. Irak Kürdistanı'nın silahlı güçlerinin "gerçekten de Şii milislerden farklı olmadığını" ve profesyonel bir ordudan daha fazla milis özelliğe sahip olduğu iddiasında. Komşuların da sorun çıkaracakları ortada. "Peki, İran ve Türkiye'nin Kürdistan tavrı?" Bu nedenle "Kürdistan, Orta Doğu'nun en son vekalet savaşı olabilir" zira İran bağımsız bir Kürdistan'a karşı. Kürdistan liderlerinin Yaser Arafat ve Filistinlerle benzer duruma düşeceklerini de öne sürüyor. 

Aslında realite çok daha farklı. "Başarız bir devlet" olan Irak'tır, Kürdistan değil. Irak'ta Kürt hakları ve bağımsızlığına karşı olan anlatı her zaman, Kürdistan'ın "yeni bir İsrail" olacağını iddia etmeye çalışmıştır. Öncesinde, Arab birliğine saplanan bir "hançer" olduğunu söylüyorlardı. Şu anda, söylem değişmiş durumda ve esas olarak İran ile onun Şii milisleridir Kürdistan'a karşı olan. Iraklı Şii lider Ammar el-Hakim, son günlerde İsrail'in, Irak'ı bölmek için Kürdistan'ın bağımsızlığını desteklediğini iddia etti. 

Kürtlerin bağımsızlığına karşı dile getirilen nedenlerin tamamı, herhangi bir gruba bağımsızlık vermemeyi meşrulaştırmak için pekala kullanılabilirler. Birleşik Devletler de 1776 yılında bağımsızlığını ilan ettiğinde, başarısız bir ekonomiye sahipti. Komşuları haklarına karşı çıkıyor ve sınırları belirsizdi. Peki ne oldu? Kürdistan'ın bağımsızlığından önce de, Irak, İran ile su sorunu yaşıyor ve bu Kürt bölgesini yakından ilgilendiriyor.  

Irak başarısız bir devlettir. Aşırı radikallerin işgal edilmiş, önce 2003 yılında Saddam Hüseyin'in suçlarından sonra ortaya çıkmaya başlayan direniş ve IŞİD tarafından, ve bugün de Şii milisler tarafından. Geçen yıl alkol satışı yasaklandı ve dini partiler tarafından kontrol ediliyor. Direnişin hoşgörüsüzlüğü üzerine bina edilen IŞİD'in kitlesel Hristiyan, Kakei, Ezidi ve tüm azınlıklara yönelik soykırım Sünni Arap radikallerin eseri. IŞİD, Peşmerge ve Şii milisler tarafından yenilgiye uğratıldı, ancak Sünni Araplar, Şii milislerin tacizlerine maruz kalınca kaçıp geldikleri yer Kürdistan oldu. Ezidi ve Asuri Hristiyanlar ve diğerlerinin kaçtıkları yer Kürdistan'dı. Kiliselerin inşa edildiği yer Erbil'dir, Bağdat, Musul ya da Basra değil. 

Kürdistan, Irak'ta işlerin iyi gittiği tek yer. Farklı insan gruplarının caddelerde yürüyebildiği bir yer. Mükemmel değil, ancak Irak'ın geri kalanından çok daha iyi bir yer, bölgedeki pek çok ülkeden çok daha hoşgörülü ve daha istikrarlı. İran ya da Hizbullah'ın dini fanatikliği burada yok, Sünni dini fanatiklik ve Suudi Arabistan gibi yerlerin baskıcı kanunlar da yok. Orşelim, Dubai ve Beyrut'un yanısıra, dünyanın her tarafından gelen gazetecilerin konumlandıkları bir yer olması şaşırtıcı değil. Erbil'de konumlanıyorlar, Şam'da değil, Tahran'da değil. Turistler Kürdistan'a geliyorlar, 2013'teki IŞİD saldırısı öncesinde beklendiği kadar fazla değil, ama bugün geri geliyorlar. Peki, Ramadi'ye gidiyorlar mı? Libya'ya gidiyorlar mı?

Son yıllarda Kürdistan bölgesi, Irak'ın her yerinden milyonlarca yerinden edilmiş insan göç etti ve bunlar Kürdistan ekonomisine büyük bir yük oldular. Bunlar neden Kürdistan'a göç ettiler? Çünkü istikrarlı ve uluslararası sivil toplum örgütleri buradalar ve hep iyi karşılanıyorlar. İran ve Suriye'den insanlar Kürdistan'a iltica ediyorlar. Yatırımcılar, emlak piyasasının bir parçası olmak için Erbil'e geliyorlar.

Başta Britanyalı ve Fransızlar olmak üzere, Avrupalılardı bölgeyi paylaşıp bugünkü Irak'ı oluşturanlar. Türkiye bir zamanlar Musul ve Kürt bölgesinin kendilerine ait olduğunu iddia ediyorlardı. Ancak Sykes-Picot'tan 100 yıl, ve IŞİD ve Saddam'ın suçlarından sonra, Kürtlerin de dünyadaki diğer gruplarla aynı haklara sahip olmalarının zamanı gelmedi mi? Kosova ve Doğu Timor mükemmel devletler olmayabilirler. Devrim sonrası Fransa'sı ve 1776 sonrası Birleşik Devletleri de mükemmel değillerdi. Her birinin farklı sorunları vardı. Ama bu bir devlet olmaya hakları olmadıkları anlamına gelmiyor. Dünyadaki pek çok halk sömürgeleştirilmiş ya da dikte edilmiş olmaktan ziyade kendi geleceklerini belirleme hakkına sahip olmayı tercih ediyorlar. Pek çok sömürge devleti Afrika ve Asya'daki ülkelerin kendi "medenileştirici elleri" altında daha iyi durumda olduklarını iddia ediyorlardı. Ama halklar da deneme ve başarısız olma hakkına sahip olmayı hak ediyorlar. Kürdistan'ın zorlu bir mücadele ile yüz yüze kalacak olmasının, bağımsızlığa verilecek desteği olumsuzladığı mantığı hatalıdır. Kürdistan'ın karşı karşıya olduğu, sınırlar sorunu ve ekonomi dahil altı krizi yazdım. Pek çok ülke bu sorunlarla karşı karşıyadır. Yukarıdaki sözü edilen "başarısız devlet" iddiası, kolaylıkla çürütülebilen noktalara işaret ediyor.

• Su sorunu müzakereler yoluyla çözüme kavuşturulabilir ve komşularından ziyade Kürdistan zengin su kaynaklarına sahip.
• Sınır nalaşmazlıkları çözülebilir. Şengal'den Kerkük, Tuzhurmatu ve Xaneqîn'e kadar olan tartışmalı bölgeler tartışılmaya devam edecektir. "Barış duvarları" sadece  Kuzey İrlan'da da bulunmuyor, Irak'ta da varlar. Tartışmalı bölgeler halihazırda zaten kaotik Irak'ta da çatışma yaratıyor, bağımsız bir Kürdistan, otonom bir bölgeden daha fazla kolaylıkla bu sorunları çözecektir.
• Yolsuzluk ve kayırmacılık bölgenin çoğu yerinde hayatın bir gerçeği, Kürdistan'a özgü bir durum değil ve gelecekte bugünkünden daha kötü olacağını ya da Ürdün, Mısır'da ya da herhangi başka bir ülkede görülen yolsuzluk ve kayırmacılıktan kaynaklanan "başarısızlık"tan daha fazlasına yol açacağını varsaymak için bir neden yok. 
•  Vatandaşlık? Bugün Kürtler Irak pasaportu taşımanın cezasını çekiyorlar, Irak vatandaşı olmanın bir avantajını görmüyorlar. Kürt vatandaşı olmak nihai bir zarar değil. Birinci dünyadaki başarılı bir ülkeden ayrılmayı isteyip daha kötü bir ülkenin vatandaşı olmaya benzemiyor onlarınki. Irak, başarısız bir ülke, Kürdistan değil.
• Peşmerge gerçek bir ordu olmaya hazır değil mi? Nasıl yani, o kadar profesyonel ve Irak'ı birleştirici inanımaz bir güce sahip olan Irak ordusuyla karşılaştırılınca mı? 2003'ten sonra Amerikalıların devasa yatırımlarından sonra, Irak ordusu, 2014 yılınca IŞİD ile larşılaşınca çöktü ve onun çöküşü milyonların göçüne ve binlerin soykırıma uğramasına yol açtı. 2014 yılında, Irak'ın savunmasına yardım eden, Irak'ı ve sivilleri kurtaran, Peşmerge ve Şii milislerdi, Irak ordusu değil. Bugün, Irak ordusu mezhepçilik tarafından parçalanmış durumda ve sadece bir kaç tane sağlam birliği kalmış. Peşmerge, Irak güvenlik güçlerinin parçalarından daha mı fazla "milis ruhlu", daha mı fazla bölünmüş durumda? Heşdi Şabi tam olarak milis ruhlu, mevcut grupların her biri farklı birilerine sadık, çoğunluğu İran'da eğitiliyorlar. Peşmerge'nin, KDP ve YNK gibi siyasi partilere sadık oldukları ve Kürdistan Bölgesel Yönetiminin (KBY) tek bir Peşmerge gücü altında birleştirmeye çalıştırdığı gerçeği, onları yeni bir devletin silahlı güçleri olma kapasitesinden yoksun kılmaz. Yeni ülkeler, milis ve yeraltı gruplarından devşirilmiş ordulara sahiptirler. Türkiye 1920'lerde nasıl kuruldu? İsrail 1948 yılında nasıl kuruldu? 1949 Çin'i gibi pek çok ülkenin silahlı güçleri nereden geliyordu? Savaş içinde oluştular, ve sonrasında profesyonelleştiler. Son üç yıl içinde yabancı ülkeler binlerce peşmerge eğittiler ve ciddi yatırım yatırım yaptılar. Hewlêr, Süleymaniye ve Duhok yakınlarında faaliyet gösteren Kürdistan Askeri Eğitim Koordinasyon Merkezi (Kurdistan Training Coordination Center (KTCC))'nin daha profesyonel bir Peşmerge gücü oluşturacağına inanmak için tüm nedenler mevcuttur.

* Kürdistan, bir devlet haline gelirse komşularıyla sorunları olacaktır. Evet ama bunda ama ne var? Son yıllarda Suriye ve Irak, başarısız oldu. Yemen ve Libya savaşta. Bölgedeki tüm ülkelerin birbirleri ile sorunları var. Bağımsızlık ilan etmesinin ardından Küristan’ın yeni bir savaş alanı olacağı iddiasında bulunmak; Irak, Suriye, Lübnan ya da bölgedeki diğer ülkelerde savaş olmadığını ileri sürmek anlamına gelir. Ortadoğu, mezhep savaşlarının gölgesi altında. Kürdistan, bu bölgenin bir parçası ve özerk yapısından dolayı uzun zamandır de-facto devlet statüsünde bulunmakta. Kürdistan, sorunsuz bir bölge için yeni bir sorun yaratmayacaktır. Bağımsız Kürdistan hakkında İran’ın karşıtlığı gerekçesiyle İran’ı dinlemenin gereği yok.

* Peki, Bağımsızlık sonrası Kürdistan’ın liderleri daha mı iyi olacak?Tabii ki bu, zamanla görülecektir. KDP, Goran, YNK ve diğer partiler Kürt demokrasisi için yeni ve başarılı bir seçim gerçekleştirebilecek mi? Tarihsel bir rekabet içindeki ve politik partilerdeki üstünlüğü ellerinde bulunduran Barzani ve Talabani aileleri, 90’lı yıllarda İç Savaş yaşamışlardı. Ancak, bağımsızlık öncesi İrlanda’da da sivil savaş yaşanmıştı. Aynı şekilde 620 Bin kişinin öldüğü Amerika’da da iç savaş yaşanmıştı. 19 ve 20’inci yüzyıllarda İspanya, Rusya ve Fransa da ciddi karışıklıklar yaşanmıştı. Sivil çatışma (iç savaş) ya da Bağımsızlığın getirdiği sorunlar, ulusların kendi kaderlerini tayin haklarını olumsuz etkileyen etkenler değillerdir. Bunu geçmiş örneklerde görebiliriz. 90’lı yıllarda özerklik nedeniyle artan çatışmaların acılarını yaşayan Kürtler; bununla başa çıkabilecekler mi? İç çatışmaların çıkabilecek olması bağımsızlığı veya bağımsızlık hakkının inkarını getiremez. Lübnan’da iç savaş yaşanması, Lübnan’ın bağımsız bir ülke olmaması anlamına gelmemekte. On yıllardır iç savaş yaşayan Afganistan yok edilmiyor. Somali, Libya, Yemen ve Libya’da yaşananlara benzemediği sürece iç sorunlar bir ülkeyi başarısız yapmaz. Kaldı ki, Kürdistan da bu yolda değildir.

Kürdistan bağımsız olursa "başarısız bir devlet" olacağı fikrini savunanlar, Irak’ta yaşanan gerçekleri görmezden geliyorlar. Madem Kürdistan'ın (varlığı) bir sorunsa; neden gazeteciler Necef, Felluce, Basra ve Bağdat’a değil de Hewlêr’e ya da Süleymaniye’ye gidiyorlar?(Gazeteciler) Neden Bağdat’a değil de; Hewler’e gidiyorlar? 
Irak’ın ‘birliği’ ve Kürtlerin bağımsızlık özlemlerini ‘istikrarı bozma’ endişesi görüşünü dillendiren kimi Batılılar, sonradan gidip Kürdistan’da kalıyorlar. Kürdistan’ın bağımsızlığına karşı çıkanların hepsi, kendilerini en özgür hissettikleri yerde (Kürdistan’da), özgürlük hakkına karşı çıkıyorlar. Örneğin, Musul hakkında rapor yazmaya geldiklerinde (Kürdistan’ın bağımsızlığına karşı çıkanlar), Musul’da uyumak yerine Hewlêr’de uyuyorlar ve ardından Irak’ın bölünmezliğini savunuyorlar. Herkes, Kürt bölgesinin başarılı, keyifli ve güvenli bir yer olduğunu bilir. Irak'taki iş merkezidir ve STK'lar, batılılar ve gazeteciler için bir merkezdir. Eğer bu "başarısızlık" ise, o zaman neden bu insanlar Ramadi’de değil de orada (Erbil ve Süleymaniye) kalıyorlar?

Kürdistan, (bölgede) başarılı ve istikrarın çapası olan, alt yapısı kuvvetli ve iyi işlev gören bir devlettir. Bölgeye nispeten, yeni havaalanları var, bir ticaret merkezi. IŞİD’le savaş ve mültecilerin ağır yüküne rağmen ekonomisi iyiye gidiyor. Kürdistan bölgesi, bölgede zorluk çeken ve büyük terör tehditlerine maruz kalan diğer eyaletlerin aksine, Batılı yabancıları ve azınlıkları ağırlamaktan hoşlanıyorlar.

Kürdistan elbette bir Hollanda değildir ancak, bazı Avrupa ülkeleri ve Ortadoğu’daki diğer ülkelerle de karıştırılmamalıdır (Karşılaştırma yapılmamalıdır). Kürdistan, ekonomik olarak Dubai kadar zengin olmasa da Irak’ın birçok yerinden çok daha zengindir (kişi başına düşen gelir, Irak'tan % 50 daha fazladır). Bağımsız Kürdistan; ekonomik olarak Mısır, Ürdün ve Türkiye’ye yakın olacaktır. Aynı şekilde Kürdistan; Mısır, Ürdün ve Türkiye gibi susuzluk sorunu, yolsuzluk ve güvenlik sorunları yaşayacaktır. Kürdistan, Ortadoğu’nun kalan birçok ülkesinden daha fazla söz vermiş ve hakkında söz verilmiştir. En önemlisi Kürtler, seçtikleri yol boyunca (bağımsızlık) devam etme hakkına ve komşularından farklı bir kültürü hak etmektedirler. Kürdistan, 1990'lardan ve 2003’ten bu yana gelişmişlikte sıçrama yaşadı. Kürdistan, bu yüzden bugün Musul'a benzemiyor. Kürtlerin ya Quebec, İskoçya ve Kosova gibi kısmi bağımsızlık ile ya da Irak’a bağlı olmadan tek başına yoluna devam etme hakkına sahip olmalıdır.

 Uluslararası toplum, Kürtlerin isteklerini sinir bozucu bulmak yerine Kürdistan'a yatırım yapmalı, Kürdistan Bağımsızlık Referandumuna yardımcı olmalı ve sonuçları meşrulaştırmalıdırlar. Uluslararası toplum, savaşlar ve karışıklıklar nedeniyle yerinden zorla göç ettirilmiş mülteci krizini çözmek ve bu kişilerin evlerine dönmelerine yardımcı olmak için ihtiyaçlarına yardımcı olmalılar. Kürt bölgesinde ve yakınında bulunan bölgelerde altyapı ve güvenlik yatırımı yapılması gerekiyor. Batılılar Kürdistan için, "başarısız bir devlet" uyarısı vermek yerine Kürdistan’a, diğer ülkelerin yerel halklarının umutlarını desteklediği ve kendi kararına verme hakkının verilmesi için desteklemeleri gerekir. İnsanlar Kürdistan’ın başarısız olacağını hissettiklerinde itirazlarının haklılığı yerine, başarısız olmamaları konusunda Kürt bölgesine bilgi vermelidirler.